Mart ayıyla birlikte sinemalarda yaşadığım en güzel deneyimlerden biri kesinlikle Dune: Part Two oldu. Lise öğrencisiyken elime aldığım ve o sıralar çok anlayarak okumasam da bayıldığım seriye yaraşır bir uyarlama izlemek beni fazlasıyla memnun etti. Burada filmi konuşmak için bulunmuyorum ama bu yazıyı kaleme almamda filmin etkisi büyük oldu. Filmin tüm dikkatleri çekmesinin ardından Dune evrenine hevesle girmek isteyen çok kişi olduğuna eminim. Dune okuma rehberi yazımda da bu seriye başlamakla alakalı naçizane birkaç tane öneri yapmaya geldim.
Asıl amacım bir Dune okuma sırası vermek olmasa da yazının içinde birkaç farklı okuma sırasına değineceğim. Dune günümüzde okumaya, izlemeye alıştığımız serilerden daha farklı bir yapıya sahip. Seri kendi içinde devam ederken çok fazla doku ve ton değiştiriyor. Alışık olduğumuz karakterleri bir anda geride bırakabiliyoruz ya da hikayenin çehresinin hiç de “Lisan al-Gaib!” diye bağıran Fremenlerin çevresinde yükselen bir peygamberin hikayesiyle çok da alakalı olmayan bir noktaya evrildiğine tanıklık ediyoruz.
Yazıda elimden geldiğince büyük spoilerlar vermekten kaçınacağım ama serinin belli kitaplarından bahsederken maalesef ki bazı spoiler sayılabilecek olaylardan bahsetmek zorundayım. Yine de uyarmak lazım: Dune spoiler yeseniz de keyfinizin kaçacağı bir seri değil. Yazarımız Frank Herbert daha kendi kitaplarının başında bizlere çok fazla spoiler vererek ya da kötü adamların entrikalarını önden anlatarak spoiler’lar veriyor zaten.
Eğer bu evrene siz de bizim kadar hayransanız Dune hakkındaki yazımıza da göz atmayı unutmayın.
Asıl Dune Serisi
Dune okuma rehberi başında asıl Dune serisinden bahsetmemiz gerek. Asıl Dune serisinden kastımız bizzat Frank Herbert’ın elinden çıkan kitaplar. Elimizde bunlardan altı tane var. Maalesef ki yedi olması gerekirken yazar yedinci kitabı bitiremeden hayatını kaybediyor. Bir bakıma Tolkien ile yaşadığımız trajediyi burada da yaşıyoruz. O yüzden uyarmak gerek: Dune maalesef bu yönüyle eksik kalmış bir seridir. Tamamlanmadığı için seriye başlamak istemeyenler olabilir. Eğer tamamlanmamış olmasıyla sorununuz yoksa o zaman Dune kitaplarını hangi sırayla okumalıyız, diye soruyor olabilirsiniz. İşte asıl Dune serisi, aşağıdaki gibi bir sırayla sizi bekliyor.
Asıl Dune serisini okumak için kitapların çıkış sırasını takip etmek yeterli:
- Dune: 1965 yılında çıkan, Dune Part One ve Dune Part Two filmlerinin konu edildiği ilk kitap. Evren içi takvimde 10191 – 10193 A.G tarihleri arasında geçer.
- Dune Messiah (Dune Mesihi): 1969 yılında çıkan ve evren içinde 10208 A.G yılında geçer.
- Children of Dune (Dune Çocukları): 1976 senesinde çıkan üçüncü kitap. Evren içinde 10219 A.G yılında geçer.
- God Emperor of Dune (Dune Tanrı İmparatoru): 1981 yılında çıkan dördüncü kitap. Evren içinde 13728 A.G senesinde geçer.
- Heretics of Dune (Dune Sapkınları): 1984 yılında çıkan beşinci kitap. Evren içinde 15229 A.G senesinde geçer.
- Chapterhouse: Dune (Dune Rahibeler Meclisi): 1985 senesinde çıkan altıncı kitap. Evren içinde 15230 senesinde geçer.
Tüm kitapların Türkçelerinin var olduğunu ve Sarmal, Kabalcı ve İthaki gibi yayınevleri tarafından çevrildiğini söylemek lazım. Ben Kabalcı yayınevinden okumuştum ve Muad’Dib isminin Müeddib haline getirilmesi gibi bazı yerelleştirmeler mevcuttu. Seri pek çok Arapça kökenli kelime bulundurduğundan ve Türkçede de pek çok Arap kökenli kelime ve ifadenin okunuşları değişim gösterdiğinden bu değişim bana okurken mantıklı gelmişti ancak sevip sevmemek elbette ki sizin takdiriniz. Örnek vermek gerekirse “Harq Al-Ada” isimli bir karakter var ve ilk okuyuşta bu lakabın aslında dilimizde “Harikulade” kelimesi olduğunu orijinal dilinde okurken kestirmesi zor, bunun gibi durumlar açısından Kabalcı bizim açımızdan okumayı bir miktar kolaylaştırıyor.
Genişletilmiş Dune Serisi
Frank Herbert’ın 1986 senesindeki zamansız ölümünün ardından Dune yarım kalmıştı. 1999 senesinde oğlu Brian Herbert ve yazar Kevin J. Anderson Dune serisinin öncülü olarak iş gören birçok kitapla birlikte tamamlanmamış Dune 7 hakkında notlar bulduklarını söyleyerek Dune serisinin devamını yayınlamaya başladılar. Bunlar tam olarak canon sayılmadığı için kendi içinde ayrı olarak değerlendirilen kitaplar. Aynı zamanda iki orijinal seri arası kitaplar da mevcut.
Genişletilmiş Dune, yazım sırasıyla da kronolojik sırayla okunabilir. Serilerin tam olarak bir organik bağı bulunmuyor. Biz Dune okuma rehberi içerisinde yazılış sıralarıyla vermeyi tercih ettik.
Prelude to Dune (Öncül Dune serisi, Dune Hanedanlık Üçlemesi olarak da bilinir)
Üç kitaptan oluşan bu seri Dune: House Atreides (1999), Dune: House Harkonnen (2000) ve Dune: House Corrino (2001) isimli üç kitaptan oluşuyor ve ilk Dune romanının öncesinde geçen olaylara odaklanıyor, örnek olarak Dük Leto Atreides’in babası, Yaşlı Dük olarak bilinen ve boğa güreşçisi olan eski Caladan dükünün adının Paulus olarak açıklanması gibi evreni genişleten detaylar bulunuyor. Bu kitaplar genelde Dük Leto Atreides’in Paul doğmadan önceki yaşamı, Shaddam IV’ün tahta geçişi, Feyd-Rautha’nın sadist doğasının temelleri gibi konulara eğiliyor.
Bu seri de Hanedanlık Üçlemesi adıyla Türkçe olarak bulunuyor.
Legends of Dune (Cihat Üçlemesi)
İlk kitabı okuyanlar için büyük merak uyandırıcı bir olay mevcut: Teknolojik gelişmeler bazı dini sebeplerle durdurulmuş durumda ve kitapta sık sık, tüyler ürpertici bir ifade tekrar ediliyor: “İnsan aklına benzer makine yapmayacaksın!” Geçmişte, yapay zekaya karşı büyük bir savaş verilmiş ve savaşın ardından bu yasaklar konarak yapay zekanın gelişimine müsaade edilmemişti. Bu konuda Asıl Dune serisinde istediğimiz kadar detaya sahip değiliz, daha çok evrene etkilerini görüyoruz: Uzay Loncası ve Mentat Okulu gibi oluşumların ortaya çıkması temelde bu yasaklarla ve bu savaşla alakalı.
Legends of Dune serisi bu savaşa odaklanıyor ve bir üçleme: Dune: The Butlerian Jihad (2002) (Butleryan Cihadı), Dune: The Machine Crusade (2003) (Makinelerin Seferi) ve Dune: The Battle of Corrin (2004) (Corrin Savaşı) kitaplarından oluşuyor ve detaylı bir şekilde Butleryan Cihadı’nı ve dönemde yaşanan olayları inceliyor. Eğer kronolojik olarak okumak isterseniz ilk okumanız gereken seri bu.
Kabalcı tarafından çevirisi bulunsa da yayınevi kapandığı için yeni baskılar mevcut değil. İthaki Yayınevi yakın zamanda bu üçlemeyi de basacağını yakın zamanda duyurdu.
Sequels of Dune
Ortalığı en çok karıştıran ve en tartışmalı iki kitap. Dune’un altıncı kitabı Rahibeler Meclisi’nin devamı niteliğinde olan bu iki kitap (Hunters of Dune – 2006 ve Sandworms of Dune 2007) Frank Herbert’ın bıraktığı iki disketten çıkarılmış bir buçuk sayfalık notlara dayanıyor ve Dune serisini sonlandırıyor. Bu kitaplara sonra tekrar değineceğiz. Eğer kronolojik olarak okumak istiyorsanız en son okumanız gereken kitaplar bunlar.
Heroes of Dune
Bildiğim kadarıyla henüz Türkçe çevirisi olmayan bu kitaplar Asıl Dune serisinin kitapları arasında ve bazen de öncesinde olan olaylara odaklanıyor. Paul of Dune (2008), The Winds of Dune (2009) ve Princess of Dune (2023).
Paul of Dune önce Paul’un gençliğine odaklanıyor ve devamında cihat dönemindeki bazı olayları konu alıyor. The Winds of Dune, Dune Mesihi sonrasında geçiyor ve Leydi Jessica’ya, Paul Atreides’in annesine odaklanıyor. Princess of Dune ise Chani ve Irulan’la ilgili kitaplar, orijinal Dune romanından iki sene öncesinde geçiyor. Bu serinin bir de Leto of Dune isimli iptal edilmiş bir romanı var. Neyle alakalı olduğunu söylersek Dune okuma rehberi için biraz spoiler olacaktır, o yüzden bu konuda konuşmamayı seçiyorum şimdilik.
Schools of Dune
Serinin ilginç oluşumları ve eğitim odakları olan üç okula odaklanan bu serinin de henüz Türkçesi yok. Bene Gesserit oluşumuna, uzay yolculuğunu tekeline almış Uzay Loncasına ve insan-bilgisayarlar olarak bilinen ve verileri beyinlerinde çok hızlı işleyerek çalışabilen Mentatlara odaklanıyor bu üçleme. Sisterhood of Dune (2012), Bene Gesserit’in kuruluşuna odaklanıyor. Mentats of Dune (2014) Lampadas’daki Mentat okuluyla Butlerianlar arasındaki gerginliği irdeliyor ve Atreides-Harkonnen çatışmasıyla ilgili olayları inceliyor. Son kitap Navigators of Dune (2016) ise Uzay Loncasını ana odak noktasına alarak üçlemeyi noktalıyor. Bu üçleme, aslında Legends of Dune serisine de bir devam niteliği taşıyor ve Butleryan Cihadı akıbetinde yükselen anti-teknoloji ideolojisine sahip fanatiklerle olan çarpışmaları konu alıyor.
Dune Serisini Nasıl Okumalı?
Tüm seriyi internetten sipariş vermeden ve henüz ülkede olmayan kitapları LibGen’de ya da Telegram eBook gruplarında aratmadan evvel lütfen yazıyı bitirmeme izin verin. Elbette tüm seriye dalmak ve her bir damla evren lore’unu beyninize kazımak istiyorsanız sizi tutamam. Yine de kafası karışık olanlar için bu yazının asıl rehber kısmı burası. Sizin için en doğru Dune hangisi?
Dune okuma rehberi içerisinde ilk olarak kronolojik sırayı vererek tüm seriye sorgusuz sualsiz girecek arkadaşları uğurlayalım:
Dune Serisi Kronolojik Okuma Sırası
- Legends of Dune (Butleryan Üçlemesi/Cihat Üçlemesi)
- Schools of Dune
- Prelude to Dune (Hanedan Üçlemesi)
- Asıl Dune Serisi (İlk kitaptan sonra Paul of Dune ve Princess of Dune, ikinci kitaptan sonra The Winds of Dune)
- Hunters of Dune
- Sandworms of Dune
Şimdi de size uygun olan Dune okuma tarzının hangisi olabileceğine bakalım.
Evrene Giriş (Başlangıç Seviyesi)
Eğer şöyle bir bakayım, sonra ne olur görürüz diyorsanız o zaman adresiniz kesinlikle ilk Dune kitabı. Bana kalırsa bu kitabı okumadan Dune okuma sırası diye bir şey mümkün olmamalı. Kitap kendi içinde bir başlangıca ve sona sahip olduğundan, bittiğinde size bitmiş gibi gelecek ve eğer bu bana yetti derseniz devam etmenize gerek kalmayacak.
Paul Muad’Dib ve İlk Üçleme (Orta Seviye)
Paul Muad’Dib Atreides karakterini çok sevdim ve onun yönettiği evren nasıl bir yer diye Dune okuma rehberi arayışındaysanız Dune, Dune Messiah (Dune Mesihi) ve Children of Dune (Dune Çocukları) kitaplarını okumanız gerekiyor. Buna ilk üçleme denmesinin pek çok sebebi var.
Spoiler istemiyorsanız lütfen sonraki cümleleri okumadan devam edin: Bu üçleme bildiğimiz Dune çehresinde ve dokusunda ciddi değişikliğe gidiyor ve bildiğimiz Dune’u tam anlamıyla bitiriyor. Bu üçleme boyunca tanıdık pek çok karakter bize eşlik ediyor: Paul, Chani, Stilgar, Alia, Jessica, Atreides ikizleri, Duncan Idaho ve daha fazlası. Children of Dune bittiğinde seri size makul bir son getiriyor, çok önemli karakterler ölüyor ve devam etmek istemezseniz aslında seriye anlamlı bir son bırakıyor.
Bu üçlemeyi okurken evren genelde bildiğiniz ve alıştığınız pek çok elemente sahip: Dune, Çöller, Susuzluk, Dune’un yeşil olma hayali, Fremenler, Fremen adetleri, Uzay Loncası ve daha fazlası. Kitap bittiğinde bunlar da bitecek, çünkü sonraki kitap sizi binlerce sene sonraya götürüyor.
Yeni Bir Çağ – Biraz Baharat Bağımlısıyım (Orta-Üst Seviye)
Dune okuma rehberi içerisindeki bir diğer seviyeye geldik. Dune bana yetmedi, melange baharatı olmadan hayatıma devam edemem ve aradan geçen 3500 senede neler oldu merak ediyorum diyorsanız, üstteki kitaplara ek bir de dördüncü kitap olan God Emperor of Dune (Dune Tanrı İmparatoru) kitabını da eklemeniz gerekir.
Spoiler vermeden anlatmak gerekirse, burada artık çok farklı bir Dune, çok farklı bir evren, çok farklı yasalar ve tek bir tiranın kurduğu muazzam bir düzen var. Sırf ismi bile sizi okutmaya itebilir. Ayrıca Warhammer 40K evrenine meraklı olanlar için oradaki God Emperor of Mankind karakterinin esin kaynağının bu kitapta olduğunu da söylemek lazım.
Spoiler kullanarak ifade etmek gerekirse: Dune Çocukları’nda garip garip şeyler yaparak, kumalabalıklarıyla simbiyot kurarak süper-insan güçleri kazanan ve kendini en sonunda koca bir solucana çeviren Leto II Atreides’i ve Altın Yol’u merak ediyorsanız bu kitabı okumanız lazım. Tanrı İmparator oldu artık ve evreni demir yumrukla yönetiyor. Dune artık yemyeşil bir cennet ve tüm baharatı sadece Leto II kontrol ediyor çünkü solucanların yaşadığı tek çöl artık sadece onun kontrolünde olan ufak bir çöl.
Öz Babam Frank Herbert (Zor Seviye)
Diyorsanız ki Frank Herbert sadece iki karakterin konuşmasını altı yüz sayfa yazsın, yeter ki o yazsın, ben okurum; o zaman Dune Sapkınları ve Dune Rahibeler Meclisi kitaplarını sipariş etmeniz gerek.
Artık Dune daha da değişiyor. Hiç tanımadığınız yeni karakterler ile tanışıyorsunuz ve aslında yeni bir üçlemeye giriyorsunuz, maalesef ki üçüncü kitabı yok. Evrenle alakalı sırları merak ettiğiniz, Bene Gesseritlerin iç yapılarını öğrendiğiniz ve galaktik çaptaki olayların muazzam seviyelere ulaştığı bu kitaplar sizi çok farklı yerlere götürecek. Tiranlar, tanrı imparatorlar ya da peygamberler yok. Tanrı İmparator’dan sonra Dağılış ismindeki bir olaya katılan ve geri dönen korkmuş, vahşi gruplar var ve evrende kalanların onlarla mücadelesini, çekişmesini okuyorsunuz.
Dune okuma rehberi içerisindeki bu başlığın en büyük sorunu şu: Maalesef ki sonunu Frank Herbert getiremedi.
Ben Bu Evrene Aşığım ve Sadece Melange Baharatı Tüketiyorum (Şampiyon Seviyesi)
Frank Herbert’ın yazdığı kitapları böylece Dune okuma rehberi içerisinde sonlandırdık. Bundan sonrası maalesef ki kalite olarak aynı yükseklikte değil. Bu gerçek benim için de hayal kırıklığı olmuştu. Elbette sevenleri olsa da Brian Herbert ve Kevin J. Anderson tarafından yazılan kitaplara büyük eleştiriler yöneltiliyor. Bu eleştirilerden birini de ben yöneltmek durumundayım: Bunlar birer fan-fiction’dan, bir hayran hikayesinden fazlası değil benim gözümde.
Hanedan Üçlemesi gibi kitaplar az çok Dune romanındaki verilen bilgilere dayanarak hazırlandığından ötürü evren hakkında doyurucu bilgilere yer verse de Butleryan Cihadı ve Dune 7 yerine geçen kitaplar oldukça ruhsuz yazılmış eserler. Zaten Herbert yazım tekniği ile eşsiz bir yazar ve Dune onun kalemi olmadan eskisi gibi hissettirmiyor. Üstüne üstlük kurgu ve yazım kalitesi konusunda da oğul Herbert’ın ve Anderson’ın pek başarılı olduğunu düşünmüyorum. Butleryan Cihadı’ndaki olayları ve Dune Rahibeler Meclisi’nde yarım kalmış olayları birbirine bağlıyorlar ve seriyi tekrar makinelere karşı yapılan bir seferle ve spoiler vermemek adına bahsetmek istemediğim bazı olaylarla bitiriyorlar.
Yine de evreni çok seviyorum ve yeter ki Dune olsun diyorsanız bu kitapları da kütüphanenize eklemekten çekinmeyin. F. Herbert’ın kalitesinde olmasalar da Kevin J. Anderson tecrübeli bir yazar ve Dune için basit kalsa da sürükleyici olmayı başaran kitaplar var.
Sizin Dune’unuz hangisi?
Biz anlattık, siz okudunuz. Ben şahsen Ben Bu Evrene Aşığım seviyesinde kaldım ve Dune 7 yerine geçen kitapları incelediğimle kaldım. Yine de karşımızda böylesine zengin ve üzerine konuşmaya değecek bol bol materyal veren bir evrene sahip olmak ve bunun hayran kitlesinin genişlediğini görmek güzel.
Siz neresinden katılacaksınız Dune evrenine? Dune okuma rehberi içerisinde hangi Dune kitabı daha çok ilginizi çekti?
